DE BIJBEL: EEN MYSTIEK BOEK  

De verzameling teksten die we nu Bijbel noemen, is het resultaat van een eeuwenlange ontwikkeling.

De eerste verzameling teksten, het boek 'Deuteronomium', dateert uit de zevende eeuw.

Ezra begon met de verzameling van de 'Pentateuch', de vijf boeken van Mozes.

Daarna groeide de Bijbel door opname van een groot aantal oude en nieuwe teksten uit zeer verschillende bronnen, van uiteenlopende aard, met uiteenlopende ideeën over God en de wereld.

De Bijbel omvat wetboeken, historische, profetische en dichterlijke boeken, wijsheidsliteratuur en liefdesgedichten.

Hij vormt de neerslag van wat Israël meemaakte, dichterlijk uitte, dacht en belangrijk vond in andere culturen.

Vele teksten werden ontleend.

Het verhaal van Kaïn en Abel stond in de stamregisters van de Kenieten.

Dat van Sodon en Gomorra slaat op een gebeurtenis in 1250 v Chr.

De wijsheidsliteratuur werd overgenomen van de oude cultuurgebieden.

Het Hooglied is een verzameling profane liefdesliederen, waarschijnlijk uit het Egypte van de vijfde-vierde eeuw v. Chr.

Een bonte verzameling teksten, zoals ook de geschriften van de hindoe-mystiek.

Maar meer dan daar is in de joodse bijbel eenheid gebracht vanuit een grondvisie.

Lezen we de bijbel vanuit deze grondvisie, dan gaat het om een mystiek proces: hoe mensen zich bevrijden, tot eenheid komen in een rechtvaardiger samenleven, en hierbij ervaren wie God is: Iemand die niet in een beeld is vast te leggen.

De uittocht uit Egypte is het kernverhaal.

Het werd geplaatst in een universeel kader als een gebeurtenis waar de schepping van het heelal en de mens naar toe evolueerde en van waaruit de geschiedenis van het mensdom beleefd kan worden als de evolutie naar een aards paradijs.

Wat andere volkeren reeds ervaren hadden, uitgedrukt in mythen, wordt binnen deze mythologie opgenomen en krijgt dan een andere betekenis.

Zoals het paradijsverhaal.

Joden lezen het anders dan christenen.

Hyam Maccoby legt uit:

Wanneer Adam wordt verdreven uit het aardse paradijs, beseft hij dat hij zal moeten werken in het zweet zijns aanschijns en dat hij een onderscheid zal moet leren maken tussen goed en kwaad.

In het verwerven van deze kennis ligt niet alleen schuld besloten, maar evenzeer de mogelijkheid om iets te verwezenlijken.

'De mens,' zegt God tot de engelen, 'is als een van ons geworden'.

Men hoede zich er echter voor deze passage te lezen in het licht van de latere christelijke theologie.

Door te zondigen verloor Adam zijn beschermde positie, maar terzelfder tijd werd hij een wezen met verantwoordelijkheid, in staat om de thora te ontvangen.

De bijbel heeft een geheel eigen mythologie die wezenlijk verschilt van die van andere volkeren.

Er is weinig aandacht voor de 'natuur' en de kosmos.

De hemellichamen zijn lagere schepselen, de mens staat er los van.

Hij is 'naar Gods beeld' geschapen en is het centrum van kosmos en geschiedenis.

Er is geen hogere wereld en geen hiernamaals.

De mens moet hier op aarde het paradijs realiseren.

Er zijn voor hem geen vluchtmogelijkheden.

Zijn taak is niet uit deze wereld weg te trekken naar een geestelijke wereld waar God woont.

Hij moet deze wereld omvormen tot een wereld met hogere waarden van eenheid en liefde, vrijheid en gerechtigheid.

De uittocht uit Egypte is een zeer fundamentele mythe die de diepste zin van de wereldgeschiedenis blootlegt: door beproevingen, mislukkingen en zonde heen, tegen verlangens naar afhankelijkheid van God, naar geborgenheid in, vanuit welke vorm van slavernij en afhankelijkheid, volwassen worden als liefdespartner van God.

Ook het kwaad hoort bij dit proces.

Profane liefdesliederen kunnen in deze mythologie worden opgenomen, omdat de liefdesverhouding met God geen geestelijke aangelegenheid is.

De wet is zeer concreet.

Een liefdeswet heeft geen zin als deze niet telkens opnieuw concreet wordt gemaakt.

Het mystieke proces betekent ook een nieuw samenlevingsideaal waarin alle mensen gelijk zijn tegenover God.

Het heeft maatschappelijke implicaties die telkens opnieuw gerealiseerd moeten worden.

De bijbel is geen mystiek boek in die zin dat het streven naar mystieke ervaring hier vorm krijgt.

Het gaat niet om 'verzinken' in de Ene, maar om een mystieke houding die de consequenties zichtbaar maakt van liefde die eenwording zoekt.

Een steeds volwassener en daardoor zuiverder liefde, die zich waarmaakt in het alledaagse.

En God niet als grond van de dingen, maar als uitdaging in de banale werkelijkheid.

Eenwording met God betekent niet een 'verzinking' maar een volwassen worden uit elke vorm van afhankelijkheid, ook de religieuze.